فرارو- سگ‌ها و گربه‌ها را شاید بتوان معمول‌ترین حیوانات خانگی در سراسر جهان دانست که برای هزاران سال در کنار ما زندگی کرده اند، اما یک پرسش جالب توجه در اینجا وجود دارد که کدامیک از این دو، زودتر وارد زندگی ما شد و در کنار ما قرار گرفت؟ اشارات عام عدد نچندان مطمئن ۱۰۰۰۰ سال را برای هر دو حیوان مطرح می‌کند، اما علم در این خصوص چه نظری دارد؟
به گزارش فرارو، بیش از ۷۰ درصد مردمان جوامع توسعه یافته، در خانه خود از سگ یا گربه به عنوان حیوان خانگی نگهداری می‌کنند که در این میان سگ‌ها درصد بیشتری را به خود اختصاص می‌دهند. البته این آمار‌ها بدان معنا نیست که نگهداری از این حیوانات در جوامع کمتر توسعه یافته به ندرت صورت می‌گیرد بلکه این اختلاف اغلب به واسطه مسائل اقتصادی و گاه فرهنگی ایجاد شده است. در واقع، این موجودات در صورت امکان، در هر جامعه‌ای و با هر فرهنگی، از گذشته‌های دور نگهداری می‌شده اند، اما خود این گذشته دور هنوز برای ما مبهم باقی مانده است.
همه ما می‌دانیم که هم سگ و هم گربه، در ابتدا موجوداتی وحشی بودند که به علت معاشرت زیاد با انسان، تغییراتی ژنتیک در آن‌ها ایجاد شد و تبدیل به همان چیزی شدند که امروزه به آن «سگ» و «گربه» می‌گوییم. سگ‌ها در اصل نوعی گرگ بودند و برخی از دانشمندان بر این باورند که اجداد همه سگ ها، اعم از وحشی و اهلی، گرگ کوچک جنوب آسیا است. گربه‌ها نیز به مانند تمام گربه سانان امروزی، وحشی بودند و ظاهراً ریشه آن‌ها نیز به آسیا و خاورنزدیک می‌رسد. دانشمندان جد تمام گربه‌های خانگی امروزی را به گونه‌ای وحشی به نام Felis silvestris lybica نسبت می‌دهند که در حدود ۱۰۰۰۰ سال پیش در خاور نزدیک پرسه می‌زد.
هیچ کس نمی‌تواند دقیقاً مشخص کند که انسان برای اولین بار از چه زمانی سگ را به عنوان حیوان خانگی نگهداری کرده است، اما تخمین‌ها از حدود ۱۳۰۰۰ تا ۳۰۰۰۰ سال پیش متغیر است. باستان شناسان می‌توانند سگ‌های اهلی شده را از طریق تفاوت‌های اسکلتی از گرگ‌ها متمایز کنند. به عنوان مثال، سگ‌ها دندان‌های کوچک تری دارند و برآمدگی استخوانی که از پیشانی پایین می‌رود و به فک متصل می‌شود، نیز کوچک‌تر است. قدیمی‌ترین استخوان سگ، در سال ۲۰۰۸ در بلژیک کشف شد که مربوط به ۳۱۷۰۰ سال پیش است. اما اسکلت‌های باستانی دیگری نیز در غرب روسیه و سایر نقاط اروپا، آسیا و استرالیا نیز کشف شده است که نشان می‌دهد اهلی شدن سگ‌ها پدیده‌ای گسترده بوده است.
دانشمندان همچنین از شواهد DNA برای تخمین منشا سگ‌های اهلی نیز استفاده کرده اند که می‌تواند یک گاه‌شماری برای تکامل سگ‌ها ارائه دهد. این نوع بررسی‌ها یک مزیت جالب توجه دارد و آن این است که می‌تواند فرآیند تغییر گرگ‌ها به گونه‌های مختلف را شناسایی و سپس تعیین کند که چه مدت طول کشیده تا این تغییرات ژنتیکی رخ دهد. بر اساس این روش، سگ‌ها به عنوان یک گونه بین ۱۵۰۰۰ تا ۲۰۰۰۰ سال است که وجود دارند. اما هنوز این سوال اساسی مطرح است که سگ‌ها (یا بهتر بگوییم گرگ ها) از چه زمانی و چگونه اهلی شدند؟
پاسخ چگونگی اهلی شدن آن‌ها چندان دشوار نیست، زیرا سگ‌ها اساساً فقط گرگ‌های رامی بودند که بیش از هم نوعان دیگر خود به انسان نزدیک شدند. برخی از محققان معتقدند گرگ‌ها ابتدا توسط زباله‌های تولید شده توسط سکونتگاه‌های اولیه انسان جذب شدند. در واقع این گرگ‌ها به اندازه‌ای شجاع بودند که به انسان نزدیک شدند، اما آنقدر هم آرام بودند که تعامل با انسان را به سود خود ارزیابی کنند. این تعامل در نهایت نیاز آن‌ها به آرواره‌های قوی و دندان‌های تیز همتایان وحشی خود را مرتفع کرد و پوزه هایشان نیز کوچک شد. پس از این فرآیند اولیه «خود اهلی‌سازی»، انسان‌ها برای کمک به شکار، گله‌داری، نگهبانی و حمل وسایل اقدام به پرورش سگ کردند. شواهد ژنتیکی قوی وجود دارد که نشان می‌دهد اولین رویداد‌های اهلی کردن سگ‌ها در جایی در شمال اوراسیا بین ۱۴۰۰۰ تا ۲۹۰۰۰ سال پیش رخ داده است.
گربه‌ها از این نظر منحصر به فرد هستند که تنها حیواناتی هستند که خود را اهلی کرده اند. زمانی که انسان‌ها از دنبال کردن حیوانات برای شکار دست کشیدند و به کشاورزی روی آوردند، غلات به یکی از اصلی‌ترین محصولات غذایی آن‌ها بدل شد. دانه‌های برداشت شده از این مزارع اولیه، جوندگان زیادی را به سوی خود جلب می‌کرد و این امر نیز به نوبه خود شکارچیان این جوندگان یعنی گربه‌ها را به نزدیکی انسان‌ها کشاند. انسان‌ها نیز با مشاهده کارآیی این گربه‌ها در دفع جوندگان، شرایط بقای آن‌ها در کنار خود را مهیا کردند و این امر به مرور، به اهلی شدن گربه‌ها انجامید.
پس بر اساس این ایده، می‌توان فرآیند اهلی شدن گربه‌ها را با آغاز دوره کشاورزی همزمان دانست. به طور معمول باستان شناسان انقلاب کشاورزی را مربوط به ۱۲ هزار سال قبل و مناطق تمدنی خاور نزدیک می‌دانند، اما یافته‌های باستان شناسی جدید نشان می‌دهد که اولین فعالیت‌های کشاورزی بشر به حدود ۲۳ هزار سال پیش بازمی گردد. اما چنین تاریخی با یافته‌های باستان شناسی از خود گربه‌ها همخوانی ندارد. قدیمی‌ترین یافته از گربه‌های مربوط به سایت کلیموناس در قبرس است که در سال‌های ۱۱۰۰۰-۱۰۵۰۰ قبل از میلاد می‌زیسته است. قدیمی‌ترین ارتباط انسان با گربه نیز در قبرس بدست آمده که یک گربه وحشی جوان در کنار یک انسان در محل Shillourokambos ca دفن شد و قدمت آن به ۹۵۰۰ سال پیش از میلاد مسیح بازمی گردد.
در این میان هنوز هم اطلاعات ما تا پیش از دوره مصر باستان یعنی از ۹۰۰۰ تا ۴۰۰۰ پیش از میلاد، در خصوص اهلی کردن گربه‌ها بسیار اندک است. کشف بقایای گربه سانان از سطوح میانی اواخر فرهنگ یانگ شائو (۶۰۰۰-۵۰۰۰ قبل از میلاد) در سایت Quanhucun در شانشی چین و کشف بقایای یک گربه با زخم‌های التیام یافته در یک گور ۵۵۰۰ ساله پیش از میلاد در Hierakonpolis در مصر علیا، تنها نشانه‌های اندکی از این فرآیند اهلی شدن گربه هاست.
روی هم رفته به نظر می‌رسد که گربه‌ها و سگ‌ها در یک دوره زمانی نزدیک به هم، یعنی چیزی در حدود ۱۰۰۰۰ تا ۲۰۰۰۰ سال پیش، اهلی شده باشند، هر چند که داده‌های باستان شناسی نشان می‌دهد که سگ‌ها احتمالاً زودتر از گربه‌ها به زندگی در کنار انسان خو کرده باشند. با این همه داده‌های باستان شناسی نیز نمی‌تواند نظر قطعی در این خصوص را عرضه کند، زیرا نبود داده‌های باستان شناسی به معنای قطعیت در این برداشت نیست. به نظر می‌رسد که سگ‌ها از عصر شکار با انسان همراه بوده اند و گربه‌ها از عصر کشاورزی، پس همین موضوع شاید تأیید کند که سگ‌ها زودتر اهلی شده باشند.
منبع: slate، pnas
نوشته: مصطفی جرفی-فرارو
